ĐÁNH GIÁ THƠ THẾ NÀO LÀ HAY ?

I . ĐẶT VẤN ĐỀ :
Thơ thế nào là hay ? Đây là một câu hỏi có thể đã được đặt ra từ khi loài người biết đến thơ . Người xưa đã bàn , người nay còn nói . Phương Đông và Phương Tây đều đã bàn đến . Chúng ta thật khó lòng biết được đầy đủ .
Qua một số ý kiến của các nhà thơ chuyên nghiệp , các thi nhân và các nhà giáo gần đây cho thấy có vài cách nhận biết thơ hay như sau :
- Một là cách nói vo “ Thơ hay cũng giông giống như phở …”
- Hai là cách nói chung chung : thơ hay về nội dung và hình thức …, Thơ hay cũng bởi người đọc thơ và hiểu thơ …
- Ba là để nhận biết thơ hay cần phân tích chi tiết và hội đủ 3 yếu tố : Lời hay , ý đẹp và truyền cảm .
Trong những lời bàn về thơ hay , theo cách hai và cách ba có nhiều nhà thơ và nhà giáo đã đưa ra một số ý kiến tương đối cụ thể và hữu ích . Đó là đánh giá thơ trên các yếu tố về kỹ thuật thơ . Song qua câu chuyện của nhà thơ Chử văn Long kể lại một chi tiết của của ban chung khảo thi thơ báo Người Hà nội . đã cho thấy quan niệm thơ của các nhà thơ nhiều khi cũng rất khác nhau .
Chúng ta đều biết thơ là tư tưởng , tâm hồn , tình cảm và số phận của con người . Vậy thì thước nào có thể đo được kích cỡ của tâm hồn con người . Đổng trọng Thư ( Đờỉ Hán ) đã nói : “Thơ ca không thể giải thích được “ . Vương Sĩ Trinh ( Đời Minh ) cũng nói : “ Thơ khó ở chỗ nếu không giải thích được thì thơ vô vị , mà nếu giải thích được thì hết thi vị “ . Có lẽ vì thế nên Nguyễn Đức Mậu đã cho rằng:
” Khó trả lời cho khúc triết gãy gọn. Bởi những câu thơ hay như hoa nở trăm loài chim kêu trăm giọng...”
Là một người làm công tác khoa học kỹ thuật , khi nghiên cứu đánh giá về điều kiện tự nhiên thường rất đa dạng và phức tạp , có những vấn đề dùng toán học hoặc phần mềm chuyên ngành cũng hạn chế , chúng tôi đã sử dụng phương pháp cho điểm để đánh giá . Trên cơ sở này tôi cho rằng với thơ ta cũng có thể xây dựng tiêu chuẩn để đánh giá . Việc xây dựng tiêu chuẩn và trong quá trình thực hiện sẽ từng bước bổ sung để hoàn thiện tiêu chuẩn . Có thể có những khiếm khuyết do đặc tính vi diệu và ý ngoài lời của thơ hoặc có ngoại lệ không tính hết , song chắc chắn sẽ tránh được cảm tính và tùy tiện khi khen chê . Tuy không chuyên sâu , hiểu biết có giới hạn , song thấy rằng có thể góp được phần nào chăng vào tiếng nói chung của những người yêu thơ .
Dưới đây là phác thảo để đánh giá :
-Thế nào là một câu thơ hay
- Thế nào là một bài thơ hay
II . TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ CÂU THƠ HAY :
Căn cứ để đánh giá : Dựa trên 4 yếu tố cơ bản sau đây
- Tứ thơ : Câu thơ phải có tứ . Đây là tứ mới , được phát hiện từ đời sống gần gũi , phổ quát với mọi người , hàm chứa một nội dung sâu sắc .
Thang điểm ( 0 – 4 điểm )
- Hình ảnh và biểu tượng . Thang điểm ( 0 - 2 điểm )
- Từ ngữ , nhạc điệu . Thang điểm ( 0 - 2 điểm )
- Câu thơ nếu có tính đột ngột bất ngờ , tạo ấn tượng .
Thang điểm ( 0 - 2 điểm )

Mức đánh giá câu thơ : có 4 mức tính theo tổng số điểm của các yếu tố trong câu thơ
- Trác tuyệt : 9 – 10 điểm
- Hay : 6 – 8 điểm
- Trung Bình : 4 – 5 điểm
- Dưới trung bình < 4 điểm

Ví dụ :
Khi ta ở chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn
( Chế lan Viên )
Phân tích và cho điểm với 4 yếu tố của câu thơ theo thang điểm ở trên
- Tứ của câu thơ : sâu sắc , phổ quát 4 điểm
- Hình ảnh 2
- Ngôn ngữ , nhạc điệu : 2
- Câu thơ nếu có tính đột ngột bất ngờ 1
Tổng cộng : 9 điểm
Đánh giá câu thơ : Trác tuyệt

Ôi chị một em em một chị
Giời làm xa cách mấy con sông
(Nguyễn Bính)...
Phân tích và cho điểm với 4 yếu tố của câu thơ theo thang điểm ở trên
0 +2 + 2 +0 = 4
Đánh giá câu thơ : Trung bình

Cây cúc đắng quên lòng mình đang đắng
Nở hoa vàng dọc suối để ong bay
(Phạm Tiến Duật)...
Phân tích và cho điểm với 4 yếu tố của câu thơ theo thang điểm ở trên
3 +2 +2 +0 = 7
Đánh giá câu thơ : Hay

Tường vi dại trong vườn yên lặng
Thành phố như vừa tỉnh lại vừa mơ
(Ngô thế Oanh )
Phân tích và cho điểm với 4 yếu tố của câu thơ theo thang điểm ở trên
0 +2 +2 +0 =4
Đánh giá câu thơ : Trung bình

Hỡi cô tát nước bên đường
Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi
( Bàng bá Lân – Ca dao )
Phân tích và cho điểm với 4 yếu tố của câu thơ theo thang điểm ở trên
2 + 2 + 2 +2 = 8
Đánh giá câu thơ : Hay

II . TIÊU CHUẨN ĐÁNH GÍA BÀI THƠ HAY :
Căn cứ để đánh giá : Dựa trên 5 yếu tố cơ bản sau đây
- Tứ thơ biểu hiện ý tưởng bao quát của bài thơ . Phát hiện vấn đề , mới mẻ , sâu sắc . Cấu tứ chăt chẽ , toàn bài thống nhất , tạo được ý ngoài lời .
- Thang điểm ( 0 – 3 điểm )
- Từ ngữ : tinh tế , kiệm lời , phù hợp , có những kết hợp mới lạ tạo được giọng điệu riêng .
- Thang điểm ( 0 - 2 điểm )
- Hình ảnh , biểu tượng : sống động , chọn lựa , mớí mẻ .
Thang điểm ( 0 – 2 điểm)
- Nhac điệu : nội tại và từ ngữ cuốn hút , âm vang
Thang điểm ( 0 – 1 điểm )
- Trong bài thơ có những câu thơ hay , có nhãn tự gây ấn tượng .
Thang điểm ( 0 – 2 điểm)

Mức đánh giá bài thơ : có 4 mức tính theo tổng số điểm của các yếu tố trong bài thơ
- Trác tuyệt : 9 – 10 điểm
- Hay : 6 – 8 điểm
- Trung Bình : 4 – 5 điểm
- Dưới trung bình < 4 điểm

Ví dụ :

Tắm ở khe Bàn Thạch
Sáng lên Hoành Sơn trông
Chiều xuống Bàn Thạch tắm
Nhặt hòn đá hai nơi
Núi sông không đầy nắm
( Cao Bá Quát )
Phân tích và cho điểm với 5 yếu tố của bài thơ theo thang điểm ở trên
- Tứ thơ : Ý tứ sâu xa 3 điểm
- Từ ngữ : Kiệm lời 1,5
- Hình ảnh : Sống động 1.5
- Nhạc điệu : 0.5
- Có câu thơ hay : 2
Tổng cộng : 8,5
Đánh giá bài thơ : Bài thơ thuộc loại hay

Bài Thông báo chọi trâu
Dù ai buôn bán nơi đâu
Mồng mười tháng tám chọi trâu thì về
Dù ai buôn bán trăm bề
Mồng mười tháng tám cũng về chọi trâu

Phân tích và cho điểm với 5 yếu tố của bài thơ theo thang điểm ở trên
- Tứ thơ : câu thông báo trực tiếp 0 điểm
- Từ ngữ : 1
- Hình ảnh : 0
- Nhạc điệu : 1
- Có câu thơ hay : 0
Tổng cộng : 2
Đánh giá bài thơ : Bài thơ thuộc loại dưới trung bình , loại vè

Bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng
Phân tích và cho điểm với 5 yếu tố của bài thơ theo thang điểm ở trên
- Tứ thơ : Ý tứ rộng , dàn trải , song nhất quán 2 điểm
- Từ ngữ : Đẹp , phong phú 2
- Hình ảnh : Sống động , mới lạ 2
- Nhạc điệu : âm vang , biến ảo , đa cung bậc 1
- Có câu thơ hay : Có nhiều câu đọng lại 2
Tổng cộng : 9
Đánh giá bài thơ : Bài thơ thuộc loại trác tuyệt

Ghi chú :
Trong các thang điểm để đánh giá về các yếu tố của câu thơ cũng như bài thơ ở trên chúng tôi chỉ đưa ra khoảng . Mỗi khoảng này tương đối rộng để người bình giá thơ sẽ lựa chọn trị số điểm , số điểm có thể là số thập phân tùy theo mức độ hay dở và cảm nhận của mình . Ở đây chúng tôi không đưa ra chi tiết . Vì tỷ mỷ quá sẽ thành phức tạp , rối rắm . Mặt khác cũng để người bình giá thơ cảm nhận và lựa chọn cho phù hợp với từng dạng thơ .

III . KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ :
1. Đây là phác thảo tiêu chuẩn đánh giá về thơ mong rằng sẽ góp phần tạo cơ sở để đánh giá thơ một cách đúng đắn , tránh được cảm tính . Với người học thơ và làm thơ cũng có thể tự xem lại những bài thơ của mình , tự lượng giá và bổ sung cho thơ mình .
2. Với bất kỳ tiêu chuẩn phân loại nào đều phải ngắn gọn để dễ dàng phổ biến và sử dụng , vì vậy không tránh khỏi những hạn chế nhất định . Người bình giá thơ tất phải là người có tay nghề , với mỗi yếu tố của câu thơ và của bài thơ cần được cân nhắc kỹ lưỡng để cho điểm . Việc đánh giá thơ sẽ chuẩn xác hơn khi ta chỉ thẩm bình theo kiểu nói vo .
3. Tiêu chuẩn để đánh giá định lượng . Song với mỗi bài thơ đều cần người đọc có hồn thơ và hiểu biết cơ bản về kỹ thuật thơ để cảm nhận , phân tích nhanh và đánh giá thơ . Tùy theo yêu cầu , trong từng yếu tố có thể cụ thể hóa và chi tiết thêm để đánh giá chính xác hơn .
4. Vì là phác thảo , nên cần được nhiều người đóng góp . Có như vậy mới xây dựng được tiêu chuẩn phân loại đánh giá thơ . Rất mong các bạn thơ và các nhà thơ cùng đóng góp xây dựng để tiêu chuẩn thơ có thể khả thi và phổ biến .
5 . Giới hạn sử dụng tiêu chuẩn : Đánh giá chất lượng thơ trên tiêu chí các yếu tố kỹ thuật thơ cơ bản .
Cuối cùng xin cảm ơn những ai đã yêu thơ và đọc tiêu chuẩn này . Mong được góp ý để cùng xây dựng được một tiêu chuẩn đánh giá thơ chung và phù hợp , hữu ích cho những người yêu thơ.
-------------------------------------------------
Tài liệu tham khảo :
- Mỹ học đại cương
- Các tiểu luận phân tích đánh giá thơ trên Internet và một số tài liệu đã xuất bản về ngôn ngữ thơ Và thi pháp đã được phổ biến của Việt nam , Trung hoa và phương Tây ( Xin phép các tác giả không thống kê chi tiết )

Tr. Hoan

Bài viết rất hay. Đây là một quy chuẩn cho những diễn đàn lớn, trong các cuộc thi hay trong văn học. Riêng cá nhân mình thì bản thân cũng không rành về thơ ca cho nên khi đọc bài nào thấy "đúng đài" (phù hợp với tần số cảm nhận của mình) thì khen, đơn giản vậy thôi. Có khi những bài thơ rất hay theo quy chuẩn chung nhưng bản thân mình không cảm nhận nổi. Cũng giống như khi tui nghe một bài nhạc giao hưởng của Beethoven thì như "vịt nghe sấm" vậy!
Cảm ơn bài viết của Lãng Tử Ca!